Dönüşüm

Dönüşüm – Franz Kafka

Çevirmen: Ahmet Cemal

Can Yayınları, İstanbul, 2014

Sayfa Sayısı: 102

Bir gün uyandığınızda, her zamankinden daha farklı bir biçimde olduğunuzu düşünün. İşte, Gregor Samsa'nın öyküsü böyle bir macerayı sunuyor bize. Değişen görüntüsünün altında, Gregor Samsa hayatını sorgulamaya başlıyor.

 

Dönüşüm, yaşadığımız toplumun kurallarına bağlı kalmamıza bir eleştiri niteliğinde. Toplumun bize yüklediği sorumlulukları yerine getirmemiz beklenirken, farklı biçimde davrandığımızda diğerlerinin bakış açılarını görmemize olanak sağlıyor. Çünkü toplumda hepimizin uyması gereken kurallar belli, bunlardan farklı davrandığımızda ise, çoğu zaman bir hoşnutsuzluk meydana geliyor. 

Kitapta çizilen çevrede ise, Gregor Samsa ailesinin zor durumundan dolayı pazarlama işine girmiş, onlara yardımcı olmaktadır. Ailesi, patronu, iş arkadaşları ondan son derece memnundur. Ancak, Gregor'un bir sabah uyandığında böceğe dönüşmüş olması ve bu nedenle yapması gereken görevleri artık yapamayacak olması, bu kişilerin gözünde onu yararsız biri yapmış, hatta yaşaması bile ağır bir yük olmaya başlamıştır. Kitapta, Gregor'un işe gidemeyecek olmasından sonra, patrona söylemek istedikleri onun topluma başkaldırısını gösterir niteliktedir aslında:

"İnsan belli bir anda çalışamayacak durumda olabilir, ama o insanın geçmişteki hizmetlerini anımsamak ve engel ortadan kalktıktan sonra hiç kuşkusuz daha büyük ve yoğun bir çaba göstereceğini düşünmek için en uygun olan zaman da işte o andır." (syf. 34-35)

Bir başkaldırı olarak nitelendirilmemeli belki de bu, ancak toplum kurallarının dışına çıktığınızda, size gösterilmesi gereken hoşgörüyü bulabilmeniz belki de çok zor olacaktır. Kitapta, Gregor Samsa'ya biçilen rol, pazarlama alanındaki işini devam ettirip ailesine yardımcı olması, patronunu memnun etmesidir. Yani, kendi istediklerini yapmak yerine, ona dayatılan kuralları kabul etmesi gerekmektedir. Kitabımızın kahramanı kendi isteğiyle başkaldırmamış, ancak geçirdiği dönüşüm tüm gerçekleri görmesini sağlamıştır. En yakınındaki ailesi bile bu durumundan dolayı ona tiksintiyle bakmaktadır. Çünkü artık onlara yardım edemeyecektir, ondan bir fayda elde edilemeyecektir.

Başlangıçta ona son derece hoşgörülü davranan kızkardeşi bile, zamanla bundan bıkmaya başlamıştır, çünkü artık Gregor Samsa için yapabilecekleri bir şey kalmamıştır, toplumun istediği şeyleri yapamamaktadır ve belki de hiç yapamayacaktır. Bu nedenle sonunda herkes ondan kurtulacakları zamanı beklemeye başlamıştır. 

Kitapla ilgili söyleyebileceklerim aslında bu kadar. Bunun dışında çevirmen Ahmet Cemal'in kitap için yazmış olduğu önsöz ve sonsöz bölümlerinde de kitap detaylı bir şekilde incelemekte. Ayrıca yazarın sevgilisiyle, yayıneviyle yazışmalarına da yer verilmiş. Öykünün oluşum sürecinde yazarın düşüncelerine ortak olabilmek belki de öyküyü anlamamız için güzel bir olanak veriyor.

Franz Kafka'nın Gustav Janouch'la konuşmalarına da yer verilen kitapta; Kafka, Janoluch'a şunları söylüyor:

"Herkes, beraberinde taşıdığı bir parmaklığın ardında yaşıyor. Şimdi hayvanlarla ilgili bunca şey yazılmasının nedeni de bu. Özgür ve doğal bir yaşama duyulan özlemin ifadesi. Oysa insanlar için doğal yaşam, insanca yaşamdır. Ama bunu anlamıyorlar. Anlamak istemiyorlar. İnsan gibi yaşamak çok güç, o nedenle hiç olmazsa kurgusal düzeyde bundan kurtulma isteği var." (syf. 100)

Yazımı, kitabın çevirmeni Ahmet Cemal'in kitabın ismini neden "Dönüşüm" olarak çevirdiğini açıklayan cümleleriyle bitireyim:

"Gregor Samsa'nın bir sabah kendini yatağında bir böcek olarak bulması, salt bir değişim değil fakat 'başkalaşım'dır. O, insanlığını koruyarak bazı değişiklikler geçirmemiştir; artık farklı bir canlı türü olmuştur." (Arka kapaktan)